– पूजा परियार
चितवन, भदौ १२-
महिलाहरुको महान चाड हरितालिका तीजको अघिल्लो दिन अर्थात् भोली भदौ १३ गते दर खाइँदै छ ।
भाद्र शुक्ल द्वितीया अर्थात हरितालिका तीजको अघिल्लो दिन तीजको निराहार व्रत बस्न शक्ति प्राप्तिका लागि नेपाली हिन्दु नारीहरुले दर खाने परम्परा छ ।
तीजको दिन निराहार ब्रत बस्ने भएकाले त्यसको आडका लागि अघिल्लो साँझ पौष्टिक तत्व भएका खानेकुरा खाने चलन हो । कतै साँझमा अन्य चीज नखाई दर खाने प्रचलन छ भने कतिपय स्थानमा पहिला खाना खाएर मध्यरातमा दर खाने चलन रहिआएको छ ।
तर, पछिल्लो केही बर्षहरुमा यो चलन बिलाउँदै गएको पाइएको छ भने हरेक बर्ष नयाँ ‘ट्रेन्ड’ बन्दै गइरहेको छ ।
अहिले तीज आउन एकमहिना अघिदेखि नै दर खाने चलन छ, त्यो पनि मंहगा पार्टी प्यालेसमा । त्यसैले तीज, बिलाउँदै संस्कृति, मौलाउँदै विकृति बनेको छ भन्दा दुई मत नहोला ।
दर : पहिले घिउमा पकाएको अनादीको ‘लट्टे’ अहिले ‘दारु’
पहिले घिउमा पकाएको अनादी चालमको भात अर्थात् लट्टे, खिर, हलुवा, काँक्रो तथा करेलाको अचार, मासु, दुध, घिउ, मिठाइ, फलफूललगायतका मिठा परिकारलाई दरको रुपमा खाने चलन थियो ।
घरमा भएका चेली तथा विवाह भएका छोरीचेलीहरुलाई माइत, मावलीघरमा बोलाएर एकै ठाउँमा भेला भई रमाइलो गर्दै खाने गरिन्थ्यो । तर, समयसँगै यो चलन र मौलिकता पनि फेरिदै गएको छ ।
अहिले मंहगा पार्टी प्यालेसहरुमा दर खाने गरेको पाइएको छ । विभिन्न समुह होस् वा पारिवारिक समुह पार्टी प्यालेसमै गएर दर खानेहरु तीज अघिको एक महिना देखि नै भेटिन्छन् ।
दरको परिकारमा आजभोलि पुलाउ, मासुका विभिन्न परिकार, धेरै थरिका तरकारी, फलफुल, कोल्ड ड्रिङस पर्दछन् ।
अनि यी सबै खानेकुराको बीचमा हुन्छ ‘दारु’ अर्थात् रक्सी । विभिन्न ब्राण्डका महंगो रक्सी पनि तीजको दरको रुपमा पछिल्लो समय सामेल भएको पाइएको छ ।
हुन त आफूलाई मन लागेको लाउन पाउनु, खान पाउनु, हिड्नु, लेख्न, पढ्न, पुरुषसरह काम गर्न पाउनु, आफ्नो निर्णय आफै गर्न पाउनु स्वतन्त्रता हो पनि भन्नुहोला तर, स्वतन्त्रताको नाममा विकृति नै फैलाउने काम गर्नु पनि त भएन नी हैन ।
विवाहित महिलाले आफ्नो पतिको दीर्घायुको कामना गर्दै र अविवाहित महिलाले भगवान शिवजस्तो पति पाउँ भन्दै ब्रत बस्ने प्रचलनसँग जोडिएको तीज पर्वमा देखासिखी गर्ने प्रवृति पनि बढ्दो छ ।
आफ्नो हैसियतलाई एकातिर लुकाएर अरुलाई देखाउनकै लागि भए पनि राम्रो लाउने, मंहगा ठाउँमा दर खाने कार्यक्रम आयोजना गर्ने, आवश्यक भन्दा बढी तकडभडक गर्ने, फेशनेबल बन्ने लगायतका कारणले पनि तीज विकृत हुन पुगेको छ ।
सामाजिक सञ्जाल पहिलो प्राथमिकता :
आमाको माया, मिलन विछोड, श्रीमानको माया, घरपरिवार, पिडा, वेदना साटासाट गर्ने महिलाहरुको सबैभन्दा प्रिय पर्व हो तीज ।
तर पछिल्लो बर्षहरुमा तीजको मौलिकता, साँस्कृतिक महत्व, भगवान प्रतिको आस्थाभन्दा माथि सामाजिक सञ्जाललाई मुख्य प्राथमिकतामा राखेको पाइन्छ ।
तीजको लागि नयाँ साडी किनेको होस् वा श्रीमान्ले सपिङका लागि पैसा नदिएको गुनासो होस्, दर खान जाँदा लाएको कपडा, गहना होस् वा तयार हुँदा पार्लरको भिडियो होस् सबैभन्दा पहिले सामाजिक सञ्जालमा राख्ने गरिएको छ ।
अनि ब्रत बसेर पूजा गर्दा, भगवानको मुर्तिमा पूजा गर्दा होस्, जल चढाउँदा होस् वा बेल पत्र अर्पण गर्दा भिडियो खिचेर देखाउनु नै पर्ने, यो कस्तो चलन हो ।
त्यतिमात्रै नभएर दर खानुभन्दा अघि खानाका परिकारहरुको भिडियो, फोटो पोष्ट्याउन हतारो हुन्छ, भलै खाना समयमा नखाएर स्वादमा परिर्वतन किन नआओस् तर फोटो भिडियो भने छुट्नुभएन् ।
त्यसैले त यदि कसैको बारेमा जानकारी लिनु छ भने आजभोली सामाजिक सञ्जाल चलाए हुन्छ किनकी टिकटक, फेसबुक, इन्स्टाग्राम लगायतका सामाजिक सञ्जालमा सबै कुरा पोष्ट जो भएको हुन्छ ।
सामाजिक सञ्जाललाई यसरी प्राथमिकता दिँदा आफूलाई नै महत्व दिन बिर्सेको छैनौं र ?
जमाना ‘भाइरल’ को
आफ्नाहरुसँग रमाइलो गरी मनाइने तीज पर्वलाई पनि भाइरलले छोएको छ । तीजमा लगाउने भाइरल सारीदेखि चुरा भाइरल, डोरी भाइरल, चप्पल भाइरल सबै भाइरल ।
त्यत्तिमात्रै कहाँ होर टिकटक भिडियो समेत भाइरल । १५ सकेन्डदेखि ३ मिनेटको भिडियो बनाएर भाइरल बन्नका लागि हजारौं रुपैयाँ खर्च गर्नेहरुको पनि कमी छैन् ।
पहिलेका तीजका गीतमा पीडा हुन्थे, सचेतनाका कुरा हुन्थे । तर अहिले तीजका गीत कतिपय सुन्नै नसकिने खालको छन् । नेपाली मात्रै नभएर हिन्दी गीतमा नाच्दै तीज मनाउनेहरु पनि बढ्दै छन् ।
जसलाई नजिकबाट त के परिवारका सबै जना बसेर भिडियो हेर्न समेत अहसज हुन्छ । आधा शरीर मात्रै ढाकिने कपडा, उत्ताउलो नाचले तीजलाई असभ्य समेत बनाएको छ । के यसरी चाडपर्व बनाएर भाइरल बन्न जरुरी छ र ?
दर पार्टीमा नाच्दा ‘चरी जेलैमा’ भन्ने गीतमा नाच्ने अनि स्वतन्त्रता यति की हातमा बियर-वाइनका बोत्तल/कप हुन्छ । यसरी नाच्दा, सामाजिक सञ्जालमा राख्दा चाहिँ के हामी नारीहरुले स्वतन्त्रताको परिचय दिएका हौं र ।
ए साँच्ची अहिले ट्रेन्डमा ‘काला चस्मा’ बोलको हिन्दी गीत पो छ त, जहाँ जाने पनि नजाने पनि अर्कोको सिको गरेर, नभाँचिएको कम्मर पनि भाँच्नु परेको छ । सारी माथि तानीतानी नाच्नु परेको छ । सायद जमाना ‘भाइरल’ को भनेको यही होला ।
समय बलवान छ, बदलिँदो पनि छ हामी पनि समयको वेगसँगै बदलिन र अघि बढ्न जरुरी पनि छ । तर, समयको, आधुनिकताको आडमा आफूलाई यत्ति धेरै परिर्वतन गरेर, सबैका सामु छरप्रष्ट पार्न जरुरी छ र ?
हाम्रा चाडपर्वलाई हामीले जसरी चाह्यो त्यसरी मनाउन पक्कै सक्छौं ।
तर, हाम्रा कारणले समाजमा के कस्ता असर परिरहेको छ भन्ने हेक्का राख्नुपर्छ । हुनेलाई हरदिन चाड हुन्छ, नहुनेलाई बर्षमा एक दिन आउने चाड पनि मन अमिलो बनाउनुपर्ने कारण नबनाऔं । सम्पूर्ण नेपाली हिन्दु नारीहरुमा हरितालिका तीजको शुभकामना । ह्याप्पी तीज ।